اثر پیمان تجاری ایران - ترکیه بر حجم واردات و قاچاق بین دو کشور

توافقات ترجیحی نوعی از پیمان‌‌های تجاری هستند که طی آن دو کشور در لیست مشخص و محدودی از کالاها به یکدیگر تخفیفات تعرفه‌ای اعطا می‌نمایند. توافق ترجیحی ایران و ترکیه در سال ۱۳۹۴ از زوایای مختلفی مورد انتقادات توصیفی بوده‌است؛ لیکن این موارد کمتر به‌صورت آماری بررسی شده‌اند. مطالعه‌ی حاضر با استفاده از داده‌های مبادلات ایران، ترکیه و سایر کشورها (۱۳۹۰ - ۱۳۹۶) و روش تفاضل در تفاضل با اثرات ثابت، اثر این توافق را بر سهم بازار ترکیه در ایران و نیز، مبادلات غیررسمی بین دو کشور ارزیابی می‌نماید. نتایج نشان می‌دهد، در اثر توافق ترجیحی سهم بازار کالاهای ترجیحی ترک نسبت به سایر کالاهای ترک و نسبت به مبادلات با سایر کشورها به ترتیب ۱۰% و ۳۵% افزایش یافته است. این نتایج نسبت به انتخاب گروه‌های مختلف کنترلی، تصریح‌های مختلف (اثرات ثابت، حداقل مربعات) و فروض مختلف نسبت به واریانس (واریانس ناهمسانی، خوشه‌بندی) مستحکم است. نتایج مطالعه‌ی حاضر اثر معناداری بر کاهش حجم تجارت غیررسمی (قاچاق) بین دو کشور نشان نمی‌دهد. همچنین، با استفاده از مدل لاجیت، نشان داده می‌شود سیاست‌گذار برای انتخاب لیست ترجیحی دو فاکتور بهبود رابطه‌ی مبادله و کاهش حجم تجارت غیررسمی را در نظر داشته‌است. برای بهبود رابطه مبادله از شاخص «حجم واردات» استفاده شده است. زیرا هرچه‌ این حجم بزرگتر باشد، کشش قیمتی صادرات نسبت به تعرفه‌های وارداتی در مقصد بیشتر است. نتایج نشان می‌دهند نسبت شانس (odds ratio) قرار گرفتن در لیست ترجیحی به‌ازای هر یک‌درصد حجم بالاتر از واردات و قاچاق در سال‌های قبل از توافق، به ترتیب، ۱۷۰% و ۲۰۰% افزایش می‌یابد. طبقه بندی JEL:F1, F13, F14, F15, F53